بررسی ویژگی ها و انواع پوشش سقف
انسان ها به مأمنی برای زندگی روزانه خود نیازمندند. این نیاز از زمانی که در غار ها زندگی می کردند خود را نشان داده و موجب شده است که بعد ها در تکامل شرایط زندگی به یک جا نشینی و ساخت و ساز روی آورند. تا به امروز که همه ما شاهد افزایش روز افزون انواع ساخت و ساز هستیم. به طور کلی ساخت چهار دیواری خانه به هر شکلی که باشد، با سقف تکمیل می شود. سقف پوشش بالایی یک ساختمان است و تمام مصالح لازم برای پشتیبانی از آن در دیواره های ساختمان قرار گرفته اند. سقف از کل خانه در برابر آسیب عوامل محیطی خارجی مانند بارش باران، برف، نور خورشید، اختلافات شدید دما و باد محافظت می کند. سقف بخشی از اساس یک ساختمان است. در این نوشته سعی ما بر این است که انواع پوشش سقف را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار دهیم.
انواع گوناگون پوشش سقف در معماری سنتی ایرانی
در معماری جنس پوشش سقف ها نیز مانند باقی قسمت ها به نوع آب و هوای منطقه و مصالح بومی آن وابسته است. همین مسئله در گذشته موجب می شد که سقف ها را با توجه به منطقه ای که در آن قرار گرفته بودند، تقسیم بندی کنند. پوشش سقف را در معماری سنتی ایرانی به دو نوع مسطح و منحنی تقسیم می کنند. سقف مسطح، خود شامل دو دسته می شود که عبارت اند از تیرپوش و دارای خرپشته. سقف های شیروانی در دسته سقف های خرپشته دار قرار می گیرند.
در معماری سنتی در مناطق گرم و خشک برای پوشش دهانه از پوشش منحنی که طاق، قوس و گنبد بوده است، استفاده می کردند. در این مناطق به دلیل این که به چوب دسترسی نداشتند و تنها مصالح موجود در طبیعت خشت و گل فراوان بوده است، این نوع پوشش را زیاد به کار می بردند.
پوشش سقف باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟
از دیرباز تا کنون ویژگی های یک سقف بر اساس هدف ساختمانی که آن را پوشش می دهد، مصالح موجود، سنت های محلی ساخت و ساز و مفاهیم وسیع تری از طراحی و معماری تعیین شده است. سقف ها نیز بر پایه مقررات محلی یا کشوری ساخته شده اند. در بیشتر کشور ها سقف باید در درجه اول بنا را از آسیب باران حفظ کند. سقف شیشه ای یک گلخانه، از گل ها و محیط در برابر سرما، باد و باران محافظت می کند؛ اما به نور اجازه ورود می دهد. این به این معنا است که سقف ها با توجه به کارکردشان با مصالح متفاوتی ساخته می شوند.
پوشش سقف علاوه بر محافظت از خانه و ساکنانش در برابر عوامل جوی و محیطی، کارایی های دیگری دارد. برای مثال شکل نقش عمده ای در تعریف نمای کلی و سبک خانه ایفا می کند. سقف همچنین می تواند فضای بیشتری را برای استفاده در اختیار ساکنان خانه قرار دهد، جلوه خانه را دو چندان کند، آن را منعطف تر بنمایاند، از اتلاف انرژی جلوگیری کند و عایق آب و صدا باشد.
بنابراین بهترین پوشش سقف، پوششی است که این ویژگی ها را داشته باشد:
- مقاومت در برابر اثرات نامطلوب محیطی مانند باد، باران، نور خورشید و …
- عایق بودن در برابر گرما، سرما و صدا
- دارای ساختاری سالم و پایدار
- قادر به تحمل بار های اضافی احتمالی
- دارای امکانات لازم برای تخلیه و رفت و آمد
- ضد آب
- دارای ظاهر مناسب و مطلوب
پوشش سقف ها را چگونه می سازند؟
ساخت و نصب پوشش سقف به موارد زیادی از جمله روش ساخت و فرم آن، شکل سقف و میزان پایداری لایه زیرینش صورت می گیرد. شیب همان زاویه ای است که در آن سقف از پایین ترین حد خود به بالا ترین نقطه می رسد. در بیشتر معماری بنا ها در اروپا و ایالات متحده و حتی ایران، به جز مناطق بسیار خشک، سقف شیب دار یا مسطح دیده می شود. هرچند عناصر ساخت و ساز مدرن مانند لوله های تخلیه نیاز به شیروانی را برطرف کرده اند، به دلایل سنت و زیبایی شناسی سقف ها را همچنان شیب دار می سازند. بنابراین در حال حاضر شیب تا حد زیادی به عوامل سبكی و تا حدودی به كاربرد آن بستگی دارد.
برای مثال برخی از سقف های شیب دار مدرن را برای ضد آب بودن و ماندگاری به این صورت می سازند. در مناطقی که باران کم است، سقف را مسطح می سازند و برای پیشگیری از بروز اتفاقی ناگوار، با سیستمی زهکشی شده، آب را از آن خارج می کنند. در این مناطق لوله های تخلیه آب نیاز به شیب را رفع می کنند.
دوام سقف ساختمان مسئله مهمی است که باید به درستی در نظر گرفته شود. زیرا در میان اجزاء مختلف ساختمان کمترین دسترسی را برای تعمیر و نوسازی در اختیار افراد قرار می دهد؛ در حالی که تخریب یا آسیب به آن می تواند عواقب منفی بسیاری را در پی داشته باشد.
اشکال و سبک های گوناگون سقف
همان طور که اشاره شد، شکل سقف ها از منطقهای به منطقه دیگر متفاوت است. عوامل اصلی تاثیرگذار بر شکل سقف ها، آب و هوا و مواد موجود برای ساخت و نوع پوشش بیرونی آن ها است. سقف ها را هنگام ساخت ساختمان می توانند به اشکال زیادی دربیاورند. با توجه به این که ساخت گنبدی سقف ها منسوخ شده است، در این قسمت انواع سقف مسطح و شیب دار را بر حسب شکلشان معرفی می کنیم.
- سقف A شکل
این نوع سقف برای کلیسا ها، کلبه ها، خانه ها و سازه های دیگر بسیار محبوب اند و برای یک سازه هم کارایی سقف را دارد و هم دیوار. سقف A شکل دو ضلع شیب دار دارد که در نقطه ای به هم می رسند و ظاهری شبیه به حرف A ایجاد می کنند. در تمام مناطق آب و هوایی می توان از این پوشش سقف بهره برد؛ زیرا در برابر باران، باد و برف شدید مقاومت خوبی دارند.
- سقف پروانه ای شکل
سقف پروانه ای سبکی نیست که کاربرد گسترده ای داشته باشد. این سبک موجب ورود نور زیادی به داخل ساختمان می شود. این نکته را نیز در نظر بگیرید که هزینه نصب و تعمیر این سقف به دلیل پیچیدگی گران تر از سایر اشکال است. با اجرای درست سقف پروانه ای شکل خانه ظاهری مدرن تر به خود می گیرد و ابعاد معماری جدید به آن اضافه می شود.
- سقف مسطح
سقف های مسطح در ساختمان های تجاری متداول اند و در ساختمان به آسانی جای می گیرند؛ زیرا نسبتا وزن کمی دارند. متداول ترین انواع سیستم بامی که در آن ها از این نوع سقف بهره گرفته می شود، سیستم های بام عایقی با ایزوگام یا آسفالت هستند.
- سقف تاشو
سقف تاشو در ساختمان های عادی کاربرد محدودی دارند. شکل این سقف به گونه ای است که گویا مجموعه ای از سقف های شیروانی کوچک در کنار یکدیگر قرار گرفته اند.
- سقف شیروانی دار
سقف های شیروانی سقف هایی هستند که کودکان به طور معمول در نقاشی هایشان سقف خانه ها را به آن شکل می کشند. این گونه از سقف ها از دو طرف شیب دار هستند، در یک خط الراس گرد هم می آیند و دیوار های انتهایی، یک ضلع مثلثی را به نام شیروانی در قسمت بالا ایجاد می کنند.
سقف شیروانی دار یکی از رایج ترین بنا های سقف و یکی از کم هزینه ترین انواع آن برای ساخت است. آب از این سقف به آسانی تخلیه می شود و همین موضوع آن را به ساختاری مطلوب برای محیط هایی که بارندگی زیادی دارند، تبدیل می کند. با این حال ممکن است در مکان هایی که وزش باد است، آسیب ببیند.
- سقف گابل
سقف گابل نوعی سقف گسسته است که سنت ها و انبار های ساختمانی هلندی را به یاد می آورد. هر بخش آن بام شیب دار را به دو قسمت تقسیم می کند. در این طراحی از فضای زیر سقف بیشترین بهره را می توان برد.
- سقف برجسته
سقف هیپ یا برجسته سقفی با سبک مسکونی عادی است. ساخت این نوع سقف در مقایسه با سقف های مسطح و شیروانی دشوارتر است؛ زیرا ساختار خرپایی پیچیده تری دارد. سقف هیپ چهار ضلع شیب دار با دیوار عمودی دارد و پایه اش ممکن است مربع یا مستطیل شکل باشد. سقف هیپ به دلیل ساختار هرمی ای که دارد، بسیار پایدار است و نیاز کمی به پشتیبانی اضافی دارد.
- سقف برجسته و دره مانند
این نوع سقف، نمونه پیچیده تر سقف برجسته است و قسمت های مختلفی دارد که در بخش دره مانند به هم متصل می شوند. این نوع پوشش سقف بسیار مقاوم است و در برابر عوامل مخرب محیطی شدید مانند آب و هوای طوفانی آسیبی نمی بیند. در نتیجه مناسب مناطقی اند که بیشتر در معرض باد و طوفان قرار دارند. شیبی که دارد باعث زهکشی مناسب آب باران و برف می شود و به دلیل اضلاع مختلف، یک ناودان عالی به شمار می رود.
- سقف اسکیلیون (Skillion)
به این سقف ها، سقف های جاری یا تکیه داده نیز می گویند. سقف های اسکیلیون سطح صاف و شیب داری هستند که در معماری های فوق مدرن به کار می روند. به کار بردن این سقف ها در ساختمان های مدرن آسان و مقرون به صرفه است. همچنین شیب تندی که دارد از خانه در برابر آب زیاد باران و برف محافظت می کند.
- سقف کلاهک مانند
این نوع سقف نیز مانند سقف برجسته است؛ اما چهار طرف دارد و در پایینش کمی شیب مشاهده می شود. سقف کلاهک مانند از دیوار های بیرونی خانه امتداد پیدا می کند و مانند یک کلاه به بیرون سایه می اندازد. خانه هایی که در آب و هوای گرمسیری قرار گرفته اند، معمولا از این سقف در معماری شان بهره می برند. همچنین سقف آلاچیق ها و خانه هایی که در خود استخر دارند، معمولا به این صورت است. شکل این سقف باعث می شود که در همه اطراف خانه سایه باشد و بخش های شیب دار آن، از خانه در برابر باد های شدید محافظت و فضایی ایده آل برای ناودانی فراهم می کنند.
- سقف های شیروانی هلندی
این سقف ها ترکیبی از سقف های برجسته و شیروانی هستند. آن ها در اصل سقف شیروانی ای هستند که سقف برجسته ای با چهار طرف شیب دار، احاطه اش کرده است. این سقف ها ظاهر خانه را به میزان چشمگیری بهبود می بخشند و فضای طبقات بالا را بیشتر می کنند. مقاومتشان نیز در برابر وضعیت های مختلف آب و هوایی از جمله برف، باران و باد های شدید بسیار بالا است.
- سقف شیب دار یک طرفه
سقف شیب دار یک طرفه به سقف اسکیلیون شباهت دارد و در چند سبک طراحی به کار می رود. ساخت سقف شیب دار بسیار ارزان و بیشتر برای خانه های مدرن مناسب است. شیب زیاد این گونه سقف ها زهکشی برف و آب باران را بهتر انجام می دهد؛ اما در برابر طوفان های شدید نمی توانند مقاومتی از خود نشان دهند.
- سقف کاذب
این سقف ها با سقف های کاذبی که مصطلح شده اند، متفاوت اند. ساختار آن ها به این صورت است که یک ردیف عمودی پنجره در بالای یک سقف شیب دار قرار می گیرد. در بالای این پنجره ها نیز سقف شیب دار دیگری قرار می گیرد. سقف های کاذب را می توان به آسانی سفارشی سازی کرد و در سبک های مختلف ساختمان به کار برد. همان گونه که می دانید هدف از ساخت سقف در بالای ساختمان افزایش نور طبیعی روز و ایجاد تهویه مناسب است. این نوع پوشش سقف در زمستان باعث ورود نور و گرمای طبیعی خورشید به داخل خانه می شود.
- سقف مانسارد
سقف مانسارد که با نام های فرانسوی و کرب نیز شناخته می شود، ترکیبی است از سقف های شیب دار هلندی و سقف های برجسته. سقف مانسارد چهار ضلع شیب دار دارد که هر کدام از آن ها دو شیب دارند. ظاهر این سقف ها زیبایی خاصی به ساختمان می بخشند و فضای طبقات بالا را خصوصا در اتاق زیر شیروانی گسترده تر می کنند.
- سقف هرمی
سقف هرمی یکی دیگر از سقف های برجسته محسوب می شود. چهار طرف این سقف در قله ای در وسط به هم می رسند و ظاهری شبیه به هرم های مصر باستان ایجاد می کنند. وضعیت های گوناگون آب و هوایی نمی تواند به سقف های هرمی آسیبی برساند. این گونه سقف ها ارتفاع ساختمان را بلند تر می کنند و برای ناودانی فضایی کافی فراهم می کنند.
مواد و مصالح مورد استفاده در پوشش سقف شیبدار
اکنون که با انواع پوشش سقف آشنا شدید، در این بخش قصد داریم مواد و مصالح انواع آن را نام ببریم و توضیح دهیم.
- شینگل آسفالت
شینگل آسفالت رایج ترین مواد پوشش سقف مسکونی است؛ زیرا از میان انواع پوشش نحوه نصب ساده و ارزانی دارد. این شینگل ها از آسفالت، لایه ای تقویتی و مواد معدنی تشکیل شده اند و دو نوع دارند که عبارت اند از سقف شینگل معماری و شینگل سه زبانه. شینگل های معماری نسبت به نوع دیگر آن ضخیم تر و بادوام تر اند و شکل و اندازه ای متفاوت دارند.
- شینگل چوبی
شینگل های چوبی الهام بخش ورق شینگل آسفالت امروزی بوده اند. شینگل های چوبی نیز درست مانند شینگل آسفالت بر یکدیگر همپوشانی دارند، سقف را ضد آب می کنند و از چوب سدر ساخته می شوند. این شکل از شینگل ها به مراقبت بیشتری نسبت به شینگل آسفالتی یا فایبرگلاس جدید نیاز دارند.
- شینگل سنگی
این سقف شینگل از سنگ و معمولا سنگ رسوبی ساخته شده است. قابلیت تقسیم شدن شینگل سنگی به ورقه های نازک تر، آن را به انتخابی ایده آل برای پوشش سقف شیب دار بدل کرده است.
- شینگل فلزی
در سقف های شیب دار استفاده از فلز بسیار متداول است. انواع مختلفی از سیستم های بام فلزی موجود است که عبارت اند از فولاد، مس، آلومینیوم و قلع. این نوع شینگل مقاوم در برابر ضربه به صورت پانل های فلزی، سازه ای، فکس های منحنی و در اشکال، بافت ها و رنگ های گوناگون یافت می شود.
- انواع کاشی
کاشی یکی از گران ترین موادی است که برای سقف ها استفاده می شود. هرچند کاشی سفالی و بتنی سنتی شناخته شده ترین نوع کاشی است؛ اما انواع آن تنها به همین مورد محدود نمی شوند. مواد دیگری که برای تولید محصولات کاشی استفاده می شوند عبارت اند از: فلز، بتن، تخته سنگ و انواع ترکیبات مصنوعی. این نوع کاشی ها در مقابل تگرگ، آتش و رطوبت دوام بسیار بالایی دارند و در سبک های گوناگون معماری و رنگ های متفاوت موجود اند.
- مواد انعکاسی
این مواد که با نام DRM نیز شناخته می شوند، رنگشان در زوایای دید مختلف تغییر می کند. برای مثال از خیابان، تیره و از بالا سفید به نظر می رسند. محصولات DRM به صورت محصولاتی قیر مانند، شینگل آسفالتی و یا الگوی پله میکرو که شباهت به پانل فلزی دارد، عرضه می شوند.
- پلیمر و کامپوزیت
محصولات سقفی ای که از پلیمر یا کامپوزیت تولید می شوند، بسیار به ورقه های شینگل و تخته سنگ طبیعی شباهت دارند. این محصولات معمولا وزن کمی دارند و در برابر آتش مقاومت خوبی از خود نشان می دهند. این محصولات از مواد بازیافتی تهیه می شوند.
- مصالح دیگر
اخیرا انواع بسیاری از محصولات مختلف برای پوشش سقف تولید شده اند. در حقیقت آن ها با پیشرفت و یافته های فناوری در حال رشد اند. محصولات بام غشایی در سقف های مسطح به کار می روند. برخی از آن ها عبارت اند از انواع سقف های لاستیکی اصلاح شده با قیر، غشای ترموپلاستیک، تخته تک، EPDM، TPO، CPA، CPE، NBP و موارد دیگر.
جمع بندی
انواع پوشش سقف در طرح ها و مواد اولیه گوناگون در دسترس اند. انتخاب بهترین نوع آن برای هر ساختمان با توجه به آب و هوا، قوانین معماری هر منطقه، سبک آن خانه و … متفاوت است. برای مثال استفاده از سقف های مسطح برای مناطق کم باران کاملا بلا مانع است؛ در حالی که در اقلیم های مرطوب و پر باران چندان توصیه نمی شود. در این مقاله انواع این سقف ها را بررسی کردیم و مواد و مصالح اولیه آن ها را نام بردیم.
